ETAOIN SHRDLU
ETAOIN SHRDLU Joris Denoo
Toen in vroegere winters een
meter sneeuw je mobiliteit zowel beperkte als uitbreidde – denk aan het woord
‘slee’ voor ‘auto’ – en in vroegere zomers de vogels te voet gingen en de bijen
vleugellam op tuinpaden lagen vanwege de hitte, werkte mijn moeder als een
soort redactrice bij een lokale krant en mijn vader was linotypist bij een
bekende drukkerij in een grote stad. Later zouden ze andere beroepen
uitoefenen: noodgedwongen huisvrouw en éénverdienende ambtenaar in
schoolverband. Ik kreeg dus bij mijn verwekking zowat de dans der letters als
de geur van inkt geïnjecteerd en geïmplementeerd.
Krijsend kwam ik ter wereld,
deze blauwe plek in het heelal – de smalle adembenemende doorgang voor de
eerste keer vrijmakend, want ik was de oudste. Mijn ontzetting betrof zowel het
verlaten van de veilige moederlijke buidel als het aanschouwen van een
spuuglelijke wereld. Ik krijste nogmaals toen de naar rode port riekende dokter
me een paar rake patsen verkocht waarvoor ik tien op de tien kreeg. Ten derden
male krijste ik toen een kerel met kale kruin in vrouwenkleren me boven een
vergeetput een gulp koud water over mijn kop pletste. De dagen en nachten
daarna krijste ik nog wat door, telkens als zich rood aangelopen koppen over
mijn ligplaats bogen. Maar het wende.
Ik werd vrijwel onmiddellijk
slapeloos. Dat vormde geen probleem. De nachten waren er om na te denken en
plannen te smeden; de dagen om te kijken, te zuigen, te vreten, te ontlasten en
te zwijgen. Soms bonden mijn verwekkers me bij avond vast aan mijn matrasje,
omdat ik ’s nachts nooit sliep en verkennen wou. Dat hielp gedeeltelijk. Na
enkele intense oefeningen stapte ik als een soort gordeldier of een vreemd
rechtop lopende schildpad met een immense rugzak in het maanlicht op mijn kamer
rond en ontwikkelde aldus ook vroeger dan verwacht een stevig spierstelsel.
(Kwade tongen zouden later mijn fantasie, zeg maar mijn schrijverschap, verwarren
met maanzucht).
Waarschijnlijk door deze
nachtelijke uitstappen (geruggensteund door een systeem van valprotectie)
groeide mijn belangstelling voor de nog prille kosmologie. Ik keek door het
raam en zag de maan en de sterren. Van de grote drukkerij waar mijn mannelijke
verwekker linotypete, kwamen wel eens naast verkeerd bedrukte smeerkaasdozen
ook afgedankte proefdrukken van leerboeken mee: scheikunde, oerdieren, het
heelal, weet je wel. Ik bouwde met mijn inmiddels ook ter aarde bestelde broers
niet alleen verschansingen met smeerkaasdozen, maar ik las ook de
fragmentarische tot grotere veelvouden opgevouwen correctieproeven die
blijkbaar geen bestemming meer gekregen hadden en die mijn vader mee naar huis
bracht. Aldus wou ik al heel jong in deze volgorde astronaut en daarna
apotheker worden. Ik zou met mijn hoofd in een glazen stolp rondzweven in de
ruimte en ik zou poedertjes pletten en drankjes mengen.
Die dans der letters en die
geur van inkt waren echter te sterk geweest. Ik las als een gek (volgens mijn
moeder, een goedingelichte bron, kon ik einde tweede kleuterklas zo uit de
krant zelfstandig al het woord ‘liefdesverdriet’ lezen) en ging aan het
schrijven. Mijn woede in verband met de onrijmbaarheid van ‘gezien’ en ‘knieën’
in een raadselrijmpje (het lukte wel in ons gesproken dialect, maar niet in
zowel de geschreven als de mondelinge ‘mooie’ taal) hield me gaande. Ik bleef
schrijven. En ik schrijf nog. Ja, ik beken: ik ben een seriewoordenaar.
Etaoin shrdlu zijn de eerste twaalf letters op het
toetsenbord van een Linotype-machine,
die in de 20ste eeuw veel
gebruikt werd voor het zetten van teksten. De letters op
Linotype-machines waren geordend naar aflopende frequentie van voorkomen. De
complete volgorde van het toetsenbord is etaoin
/ shrdlu / cmfwyp / vbgkqj / xz, dan cijfers en speciale tekens, gevolgd
door ETAOIN / SHRDLU / CMFWYP / VBGKQJ
/ XZ in kapitalen.
Linotypisten die een fout hadden gemaakt konden die niet simpelweg met
de hand verbeteren, maar moesten de regel afmaken voordat de slug ('slak', het
gebruikswoord voor 'zetregel') uitgeworpen werd en een nieuwe opgesteld kon
worden. Een regel met een fout werd direct omgesmolten en de inhoud was dus
niet van belang, maar hij moest toch volledig gevuld worden om in lood gegoten te worden. De snelste manier om genoeg letters in te voeren om
een regel af te maken was door met de vingers van boven naar beneden over de
toetsen te gaan, waardoor deze onzin-frase ingevoerd werd.
Als de 'slug' per ongeluk niet verwijderd werd en bij de zetters aankwam, viel de ongewone combinatie op, waardoor ze makkelijk weg te halen was. Af en toe gebeurde het dat de regel bleef staan en toch in de gedrukte media terechtkwam. Meestal betrof het dan een krant. Dat gebeurde vaak. Ook in Nederlandstalige kranten komt het verschijnsel voor; zowel 'etaoin' als 'shrdlu' kunnen in diverse bladen gevonden worden vanaf 1905, evenals overigens iets minder vaak de combinaties 'cmfwyp' en 'vbgkqj'.